Đối với một môn thể thao đồng đội như bóng đá, chiến thuật là yếu tố tối quan trọng quyết định đến thắng – thua. Trong bài viết này, hãy cùng SABA Sports tìm hiểu chiến thuật bóng đá là gì và điểm qua một vài trường phái chiến thuật đáng chú ý.
Chiến thuật bóng đá là gì?
Chiến thuật bóng đá là toàn bộ những chỉ dẫn của ban huấn luyện nhằm phân công nhiệm vụ, tổ chức đội hình, kết nối các cầu thủ (bao gồm cả thủ môn) trên sân, giúp họ nâng cao trình độ và sự hiệu quả khi thi đấu. Mỗi loại chiến thuật sẽ thể hiện triết lý của huấn luyện viên và đội bóng, nhưng cần phù hợp với ưu, nhược điểm của mỗi cầu thủ đội nhà, đồng thời cũng phải thích ứng với đội bạn.
Có bao nhiêu loại chiến thuật bóng đá?
Trong dòng chảy lịch sử làng túc cầu, có rất nhiều loại chiến thuật bóng đá, tùy thuộc vào từng thời kỳ, huấn luyện viên, đội bóng, cầu thủ, từng trận đấu và thời điểm khác nhau. Về cơ bản, sẽ có hai loại chiến thuật chính phục vụ cho hai mục đích chính trong bóng đá: chiến thuật phòng thủ và chiến thuật tấn công.
Chiến thuật phòng thủ
Chiến thuật phòng thủ được áp dụng bởi một cá nhân, nhóm hoặc toàn đội ở trạng thái không có bóng, với mục tiêu ngăn chặn đối phương phát triển bóng đến khu vực nguy hiểm và tạo cơ hội dứt điểm về khung thành của đội mình.
Bóng đá tồn tại hai lối phòng ngự cơ bản: phòng ngự một kèm một và phòng ngự khu vực. Đối với phòng ngự một kèm một, mỗi cầu thủ của đội phòng ngự sẽ di chuyển theo sát một cầu thủ bên phía đội bạn. Ngược lại, trong phòng ngự khu vực, mỗi cầu thủ sẽ bao quát một khu vực sân cố định và di chuyển nhịp nhàng cùng với các đồng đội, thay vì chạy theo đối phương.
Vì mỗi kiểu phòng ngự đều mang điểm mạnh và điểm yếu riêng, nên nhiều đội bóng thực hiện kết hợp cả phòng ngự một kèm một lẫn phòng ngự khu vực để đạt được hiệu quả tối đa. Họ có thể bố trí người theo sát các ngôi sao nguy hiểm nhất bên phía đối thủ, đồng thời vẫn huy động đủ quân số để bảo vệ những khu vực trọng yếu ở phần sân nhà.
Chiến thuật tấn công
Chiến thuật tấn công là tập hợp những phương pháp di chuyển, phối hợp và dứt điểm của đội đang giữ bóng, nhằm mục đích tối thượng là ghi bàn vào lưới đối thủ. Chiến thuật tấn công trong bóng đá cực kỳ đa dạng, đi từ đơn giản đến phức tạp.
Có đội thích bật tường, phối hợp nhỏ để tấn công trung lộ, có đội lại chuộng đưa bóng sang cánh rồi tạt bổng vào trong để đánh đầu. Nhìn chung, tấn công theo cách nào sẽ phụ thuộc vào tư duy của HLV, đặc điểm của cầu thủ và đội bóng, xét trong mối liên hệ tương quan với đối thủ.
Chiến thuật Catenaccio
Đa phần khán giả đại chúng nghĩ rằng Catenaccio là chiến thuật bóng đá trứ danh của người Ý, chú trọng đến việc phòng ngự, vô hiệu hóa đối phương. Điều này không hẳn sai, bởi từ Catenaccio xuất phát từ tiếng Ý với nghĩa là “cái then cửa”.
Dẫu vậy, nguồn gốc của lối chơi này bắt nguồn từ Thụy Sĩ. Vào những năm 1930, HLV Karl Rappan (người Áo) đi tìm một hệ thống chiến thuật đủ vững chắc để giúp CLB Servette khắc chế những đội bóng mạnh hơn.
Thay vì sử dụng sơ đồ 2-3-5 như phần lớn đồng nghiệp đương thời, ông kéo hai tiền vệ về đá hậu vệ cánh, tạo thành hàng thủ 4 người. Ngoài ra, hai tiền đạo cũng lùi xuống để hợp thành tuyến giữa 3 người. Về cơ bản, sơ đồ mà Karl Rappan sử dụng là 4-3-3.
Nhiệm vụ chủ chốt của hai hậu vệ cánh là ngăn cản các tiền đạo cánh của đối phương. Trong khi đó, một trong hai trung vệ sẽ phòng thủ khu vực gần quả bóng, và người còn lại bọc lót phía sau. Như vậy, Karl Rappan luôn để dư ra một trung vệ nhằm hỗ trợ những người còn lại. Người này trở thành một “libero” – tức cầu thủ tự do.
Sau thế chiến thứ hai, chiến thuật phòng ngự này du nhập vào bóng đá Ý và được gọi với cái tên Catenaccio. HLV Helenio Herrera là người thành công nhất khi áp dụng Catenaccio cho Inter Milan và giành được hàng loạt chiến tích vang dội.
Herrera yêu cầu hậu vệ phải chơi bó vào trong, gần hơn với các trung vệ. Đồng thời, tiền vệ phải kéo xuống, còn hậu vệ trái được khuyến khích dâng cao tấn công. Inter Milan của HLV Helenio Herrera vô địch European Cup (tiền thân của Champions League) năm 1964, 1965 trước khi thất bại ở trận chung kết năm 1967, dưới tay đội Celtics của HLV Jock Stein.
Chiến thuật Total Football
Có thịnh ắt có suy, Catenaccio sau những năm tháng thống trị bóng đá châu Âu cũng phải thoái trào. Chính chiến thuật Total Football – hay còn gọi là chiến thuật bóng đá tổng lực, đã gieo hồi chuông báo tử đến cho Catenaccio.
Total Football là hệ thống chiến thuật tấn công biến ảo, đặt trọng tâm vào việc di chuyển và khai thác không gian. Trong total football, mọi cầu thủ đều có thể hoán đổi vai trò với đồng đội.
Ngay cả các hậu vệ cũng được khuyến khích tham gia tấn công. Các cầu thủ vừa áp đảo quân số đội phòng ngự, vừa di chuyển và đảo vị trí một cách liên tục nhưng nhịp nhàng, thế nên đối phương dễ rối loạn và từ đó để lộ khoảng trống.
Đỉnh cao của Total Football đến vào thập niên 70, với thành công của CLB Ajax Amsterdam và đội tuyển quốc gia Hà Lan. HLV Rinus Michels cùng cầu thủ (sau này cũng trở thành HLV) Johan Cruyff là những tên tuổi đại diện cho trường phái bóng đá tổng lực trứ danh.
Trái với Catenaccio bị cho là yếm thế, Total Football khiến khán giả mê đắm bởi tốc độ, sự biến ảo và năng lượng tấn công dào dạt. Khi đối đầu trực tiếp, Catenaccio với kiểu phòng ngự một kèm một đã sụp đổ trước Total Football, vì các hậu vệ không biết phải kèm ai.
Thắng lợi của Ajax trước Inter Milan và Juventus tại chung kết Cúp C1 năm 1972 và 1973 khẳng định ưu thế của Total Football trước Catenaccio. Đến World Cup 1974, ĐT Hà Lan dù mất chức vô địch vào tay người Đức nhưng vẫn để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử làng túc cầu.
Chiến thuật Tiki Taka
Sau khi kết thúc sự nghiệp quần đùi áo số, Johan Cruyff bắt đầu công tác huấn luyện. Với những kiến thức tiếp thu suốt thời kỳ bóng đá tổng lực, ông đã đặt nền móng cho Tiki Taka. Trong tiếng Tây Ban Nha thì “tiki” có nghĩa là chuyền, và “taka” nghĩa là chạy.
Chiến thuật Tiki Taka là chiến thuật bóng đá ưu việt dựa trên những đường chuyền ngắn, những pha ban bật nhanh, kết hợp với việc di chuyển liên tục với mục tiêu chủ động luân chuyển, kiểm soát bóng và tổ chức pressing quyết liệt ngay sau khi mất bóng. Sẽ là không ngoa nếu nói rằng Tiki Taka là phiên bản hiện đại hóa của bóng đá tổng lực Hà Lan.
HLV Luis Aragones của đội tuyển Tây Ban Nha đã góp phần phát triển chiến thuật bóng đá Tiki Taka. Tuy nhiên, người mang lối chơi này lên đẳng cấp thượng thừa là HLV Pep Guardiola.
Trong giai đoạn 2008-2012, Barcelona của Pep chơi thứ bóng đá Tiki Taka đầy mê hoặc. Các cầu thủ Barca di chuyển đồng bộ, nhịp nhàng, thiết lập những nhóm cầu thủ đứng gần nhau và xa nhau đầy chủ đích, nhằm thu hút và kéo giãn đội hình đối phương.
Nhờ lối chơi khoa học cũng như nền tảng kỹ thuật cao của các cầu thủ mà Barcelona luôn chiếm phần lớn thời lượng kiểm soát bóng và tạo ra nhiều cơ hội ăn bàn. Kết quả là họ thu về rất nhiều danh hiệu, trong đó có cú ăn sáu thần thánh vào năm 2009.
Chiến thuật Gegenpressing
Gegenpressing, hay counter-pressing, là một chiến thuật bóng đá chú trọng đến việc gây áp lực lớn ngay trên phần sân đối phương để đoạt lại bóng và lập tức tấn công ngược về phía đối phương. Lối chơi gây áp lực đã bắt đầu phổ biến tại Liên Xô và Hà Lan vào thập niên 60.
Đặc điểm của Gegenpressing là nhiều cầu thủ cùng áp sát người giữ bóng bên phía đối thủ. Chính người vừa để mất bóng sẽ là người đầu tiên gây sức ép lên đối phương.
Trên lý thuyết thì đội chơi Gegenpressing sẽ để lộ khoảng trống ở phía sau, nhưng thực tế cầu thủ giữ bóng rất khó thực hiện một pha chuyền dài chính xác lên trên trong bối cảnh bị hạn chế về không gian và thời gian.
Dĩ nhiên, để thi triển tốt chiến thuật Gegenpressing, các cầu thủ cần phải sở hữu nền tảng thể lực cực tốt cùng với tinh thần quyết tâm cao độ. Ngoài ra, sau khi cướp được bóng, họ cũng phải xử lý nhanh và chính xác để ghi bàn.
Chiến thuật Gegenpressing được nâng tầm hoàn hảo nhờ HLV Jurgen Klopp. Trong giai đoạn dẫn dắt Dortmund, ông áp dụng thành công triết lý này và có 2 lần cùng đội bước lên ngôi vô địch Bundesliga vào mùa 2010/11 và 2011/12.
Sau đó, ông tới dẫn dắt Liverpool và tiếp tục giành lấy vinh quang nhờ lối chơi Gegenpressing tiếng tăm. Chức vô địch Champions League 2018/19 và Ngoại hạng Anh mùa 2019/20 là minh chứng cho thấy Gegenpressing lợi hại như thế nào. Đến hiện tại, việc gây áp lực trên phần sân đối phương vẫn là một khía cạnh rất quan trọng trong lối chơi của nhiều đội bóng.
Chiến thuật đỗ xe bus
Đỗ xe bus là chiến thuật bóng đá phòng ngự bố trí số đông cầu thủ bên phần sân nhà, đặc biệt là trong vùng cấm địa, tạo thành nhiều lớp phòng thủ nhằm mục đích bảo vệ khung thành, không để đối phương ghi bàn.
Các đội chơi đỗ xe bus thường có rất ít cầu thủ được phép tấn công (thường là các tiền đạo mạnh mẽ, giỏi độc lập tác chiến), vì ưu tiên của họ là phòng ngự. Nếu cướp được bóng, họ sẽ chuyền nhanh lên phía trên để một vài cầu thủ tấn công xử lý.
Cụm từ đỗ xe bus hay dựng xe bus bắt đầu phổ biến rộng rãi trong giai đoạn 2004 – 2007, khi HLV Jose Mourinho dẫn dắt Chelsea lần đầu tiên. Điều thú vị là chính Mourinho dùng khái niệm này để chỉ trích lối đá thực dụng của Tottenham vào năm 2004, nhưng sau đó ông biến chiến thuật đỗ xe bus thành món vũ khí lợi hại cho Chelsea.
Ngoài Mourinho thì Diego Simeone cũng là một nhà cầm quân đạt những thành công nhất định với lối chơi dựng xe bus. Đến nay, nhiều đội bóng vẫn áp dụng chiến thuật bóng đá thực dụng này để kiếm điểm trước các đối thủ mạnh hơn.
Nguyên tắc cần biết khi áp dụng chiến thuật bóng đá
Chủ động
Ở bộ môn bóng đá, diễn biến có thể thay đổi chỉ trong tích tắc. Vì thế, các cầu thủ phải luôn giữ thế chủ động để nắm bắt thời cơ một khi nó xuất hiện cũng như đối phó với những tình huống bất ngờ. Ngoài ra, sự chủ động cũng là yếu tố tiên quyết giúp cầu thủ đáp ứng tốt nhất chiến thuật mà ban huấn luyện đưa ra.
Khi đội nhà có bóng, cầu thủ cần chủ động di chuyển vào khoảng trống, tạo phương án chuyền bóng cho đồng đội. Khi mất bóng, cầu thủ phải chủ động lùi về, cùng đồng đội tổ chức khối phòng ngự.
Luôn linh hoạt
Chiến thuật bóng đá không thể cứng nhắc theo một kiểu, mà phải linh hoạt tùy vào hoàn cảnh. Trên thực tế, các huấn luyện viên có thể ứng biến, chuẩn bị kế hoạch B nhằm xử lý những tình huống xảy ra trước hoặc trong trận đấu. Thêm nữa, bản thân các cầu thủ cũng nên giữ lại một phần bản năng, tránh làm răm rắp theo chiến thuật để rồi trở thành những cái máy.
Kế hoạch rõ ràng
“Thất bại trong việc chuẩn bị chính là chuẩn bị cho thất bại”, câu nói này hoàn toàn đúng đối với bộ môn bóng đá. Ngày nay, chiến thuật bóng đá là yếu tố chủ chốt quyết định đến chiến thắng, vì vậy ban huấn luyện cần phải lên kế hoạch thật kỹ để phát huy tối đa năng lực của cầu thủ, giúp họ hiểu ý nhau hơn từ lúc tập luyện cho đến khi thi đấu.
Trên đây là toàn bộ bài viết của SABA Sports về các trường phái chiến thuật bóng đá và quy tắc khi vận hành chiến thuật. Xin cảm ơn quý độc giả đã theo dõi. Hãy đón chờ những bài viết thú vị tiếp theo của chúng tôi tại trang web bong88.
